Ánh sáng môi trường - Nghệ thuật làm phim tự nhiên và chân thực

Nếu bạn là một nhiếp ảnh gia hoặc nhà làm phim, rất có thể bạn đã từng sử dụng ánh sáng môi trường (ambient light) — dù bạn có nhận ra điều đó hay không. Loại ánh sáng này có mặt ở mọi nơi, và nó có thể quyết định sự thành công hay thất bại của bức ảnh — đôi khi hữu ích, nhưng đôi khi lại gây ra những hiệu ứng không mong muốn. Vậy, ánh sáng môi trường là gì? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu khái niệm ánh sáng môi trường (ambient illumination) và cách bạn có thể tận dụng nó để mang lại hiệu quả cho buổi chụp hình hoặc quay phim sắp tới.

Trước hết, hãy cùng tìm hiểu định nghĩa ánh sáng môi trường. Nếu bạn hỏi mười nhà làm phim khác nhau “ánh sáng môi trường là gì?”, bạn có thể sẽ nhận được mười câu trả lời khác nhau. Đây là một thuật ngữ mang tính bao quát, với ý nghĩa bao gồm vô số dạng ánh sáng khác nhau. Vậy đâu là định nghĩa được chấp nhận rộng rãi về ánh sáng môi trường?

Ánh sáng môi trường là gì?

Ánh sáng môi trường là bất kỳ nguồn sáng nào mà nhiếp ảnh gia hoặc quay phim không mang đến hiện trường. Còn được gọi là ánh sáng sẵn có (available light), đây là loại ánh sáng mà bạn không dàn dựng. Nó bao gồm cả ánh sáng tự nhiên lẫn ánh sáng nhân tạo đã có sẵn trong hoặc xung quanh địa điểm quay. Tùy thuộc vào ngân sách, ý tưởng sáng tạo và yêu cầu thực tế của mỗi dự án, loại ánh sáng “bổ sung” này có thể trở thành một lợi thế hoặc một thách thức trong quá trình ghi hình.

Ví dụ về ánh sáng môi trường (Ambient Light):

• Ánh sáng mặt trời

• Ánh sáng từ mặt trăng

• Ánh sáng từ đèn đường

• Ánh sáng trần trong nhà hàng

Phân biệt: Ánh sáng môi trường và ánh sáng tự nhiên

Trước khi tìm hiểu về cách sử dụng loại ánh sáng này, điều quan trọng là cần phân biệt giữa ánh sáng môi trường (ambient light) và ánh sáng tự nhiên (natural light). Hai khái niệm này thường được dùng thay thế cho nhau, nhưng trên thực tế có một sự khác biệt rõ ràng, và việc hiểu cách phân loại chúng là rất cần thiết.

Không phải tất cả ánh sáng môi trường đều là ánh sáng tự nhiên, nhưng mọi ánh sáng tự nhiên đều là ánh sáng môi trường.

Ánh sáng tự nhiên là bất kỳ nguồn sáng nào đến từ thiên nhiên — có thể là ánh sáng mặt trời, ánh sáng từ mặt trăng, hoặc thậm chí là ánh sáng phát quang sinh học từ một sinh vật dưới lòng đất. Theo định nghĩa, ánh sáng tự nhiên không phải do quay phim mang đến hiện trường; nó tồn tại sẵn — hoặc có, hoặc không. Vì vậy, ánh sáng tự nhiên được xem là một dạng của ánh sáng môi trường.

Ví dụ về ánh sáng tự nhiên trong quay phim (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, ánh sáng môi trường cũng có thể bao gồm các nguồn ánh sáng nhân tạo sẵn có, không do đoàn làm phim thiết lập, chẳng hạn như ánh sáng từ biển hiệu neon hoặc ánh sáng huỳnh quang trong ga tàu điện ngầm. Những ví dụ này không được xem là ánh sáng tự nhiên.

Ánh sáng môi trường nhân tạo (Ảnh minh họa) 

Ví dụ về ánh sáng môi trường trong điện ảnh

Loại ánh sáng này có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau trong phim ảnh và ngày càng phổ biến hơn khi hầu hết các nhà làm phim đã chuyển từ quay phim bằng phim nhựa sang kỹ thuật số. Sự chuyển đổi này cho phép các loại máy quay hiện đại nhạy sáng hơn với ánh sáng môi trường, giúp khai thác tốt hơn nguồn sáng tự nhiên hoặc sẵn có tại bối cảnh quay.

Hãy cùng xem một vài ví dụ. Có rất nhiều ví dụ về ánh sáng môi trường trong điện ảnh

THE RIDER (2017)

Ánh sáng môi trường trong phim The Rider của Chloé Zhao

Tính đến nay, nữ đạo diễn đoạt giải Oscar Chloé Zhao mới chỉ có một vài bộ phim trong sự nghiệp, nhưng cô đã sớm tạo dựng cho mình một phong cách hình ảnh đặc trưng. Zhao sử dụng mạnh mẽ kỹ thuật quay phim bằng ánh sáng môi trường tự nhiên, đặc biệt trong hai tác phẩm The Rider và Nomadland, mang lại hiệu quả hình ảnh đầy ấn tượng.

Ánh sáng môi trường trong phim The Rider (Ảnh minh họa)

Cả hai bộ phim đều xoay quanh vẻ đẹp bao la của miền Tây nước Mỹ và cách mà vẻ đẹp ấy đối lập với nhịp sống hiện đại. Bằng việc tận dụng ánh sáng tự nhiên và ánh sáng sẵn có tại bối cảnh, Zhao không chỉ nhấn mạnh chủ đề này mà còn tạo nên những khung hình tuyệt mỹ, vừa chân thực vừa giàu cảm xúc.

BREAKING THE WAVES (1996)

Nhắc đến ánh sáng môi trường trong điện ảnh chúng ta không thể không nhắc đến phong trào Dogme 95. Đây là một nhóm các nhà làm phim đã xây dựng một tuyên ngôn điện ảnh, phản đối cách làm phim với ngân sách lớn nhằm hướng sự tập trung trở lại với câu chuyện và nghệ thuật đạo diễn.

Ứng dụng ánh sáng môi trường tự nhiên trong phim Breaking The Waves (Ảnh minh họa)

Một trong những quy tắc được ghi trong tuyên ngôn Dogme 95 là chỉ sử dụng ánh sáng sẵn có, hay như họ gọi là “không dùng ánh sáng đặc biệt.” Một trong những người dẫn đầu phong trào, Lars von Trier, sau đó đã thực hiện bộ phim Breaking the Waves — được xem là tác phẩm tiêu biểu nhất của Dogme 95, dù ông đã phá vỡ một vài quy tắc do chính mình đặt ra. Breaking the Waves là minh chứng rõ ràng cho chủ nghĩa hiện thực tự nhiên, kết quả của một đạo diễn đặt toàn bộ sự tập trung vào diễn viên và câu chuyện.

Ánh sáng môi trường trong Promo Video – Xuân Tiên Production

Trong video giới thiệu nhà hàng được thực hiện bởi Xuân Tiên Production, ánh sáng từ những chiếc đèn lồng Trung Thu được lựa chọn làm nguồn sáng chính cho cảnh quay ban đêm. Ánh sáng vàng ấm, mềm mại từ những chiếc đèn không chỉ giúp tạo nên bầu không khí gần gũi và đậm nét văn hoá Việt Nam, mà còn mang lại cảm giác tự nhiên, chân thật cho không gian ẩm thực. Việc tận dụng ánh sáng sẵn có thay vì dàn dựng hệ thống chiếu sáng phức tạp cho phép khung hình giữ được tính mộc mạc và cảm xúc nguyên bản, đồng thời tăng chiều sâu thị giác qua sự đan xen giữa vùng sáng và bóng tối.

Đèn lồng trung thu - Ứng dụng ánh sáng môi trường trong Promo Video của Xuân Tiên Production

Sử dụng ánh sáng môi trường

Có thể thấy rằng, ngoại trừ những phim trường được kiểm soát hoàn toàn, ánh sáng môi trường gần như luôn hiện diện và không thể loại bỏ. Vì thế, điều quan trọng là biết cách tận dụng nó một cách hiệu quả.

Một hiểu lầm phổ biến khi nói đến chụp ảnh hoặc quay phim với ánh sáng môi trường là cho rằng người làm phim không thể kiểm soát được loại ánh sáng này. Thực tế, dù bạn không thể quyết định việc ánh sáng có tồn tại hay không, bạn vẫn có thể kiểm soát cách ánh sáng rơi vào chủ thể cũng như vai trò mà nó đảm nhiệm trong bố cục hình ảnh.

Do ánh sáng môi trường vốn đã thuộc về không gian quay, nó thường được sử dụng như ánh sáng động (motivated light) hoàn hảo. Nói cách khác, loại ánh sáng mà nguồn sáng được thể hiện rõ hoặc xuất hiện một cách tự nhiên trong cảnh phim.

Ánh sáng mặt trời gay gắt vào buổi trưa có thể được tận dụng như ánh sáng chủ đạo (key light), hoặc bạn có thể phản sáng (bounce) để biến nó thành ánh sáng bù (fill light). Nếu bạn đang quay một bộ phim kinh dị, có lẽ bạn sẽ dùng ánh sáng từ mặt trăng để tạo nên hiệu ứng ánh sáng viền (rim light) đầy rùng rợn. Những khả năng ứng dụng của ánh sáng môi trường là vô tận, và hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của bạn.

Ánh sáng môi trường là yếu tố kỹ thuật giúp tạo nên độ sáng cho khung hình góp phần truyền tải cảm xúc, bầu không khí và chiều sâu nghệ thuật trong mỗi cảnh quay. Từ những tia nắng buổi trưa, ánh trăng đêm, cho đến đèn đường hay ánh sáng phản chiếu từ cửa sổ — tất cả đều có thể trở thành công cụ kể chuyện đầy sức gợi trong tay người làm phim. Khi biết cách quan sát, tận dụng và điều khiển ánh sáng môi trường, người quay phim không chỉ ghi lại hình ảnh, mà còn ghi lại cảm xúc và tinh thần của bối cảnh.

Trong thời đại kỹ thuật số, khi thiết bị quay ngày càng nhạy sáng và linh hoạt, việc hiểu và làm chủ ánh sáng môi trường càng trở nên quan trọng. Nó giúp người làm phim tiết kiệm chi phí, giữ được tính chân thực, đồng thời mở ra vô số khả năng sáng tạo trong cách kể chuyện bằng hình ảnh. Cuối cùng, như nhiều nhà quay phim từng nói — ánh sáng tốt không chỉ giúp ta nhìn thấy thế giới, mà còn khiến ta cảm nhận được nó.